برخی از زمینه ها مانند داروسازی و بیوتکنولوژی، معمولا محیط های حساسی دارند که از آن ها برای انجام تحقیقات یا ساختن محصولات استفاده می کنند. به همین دلیل، این محیط ها باید کاملا عاری از هر گونه آلودگی باشند. سوالی که پیش می آید این است که چگونه باید محیط های حساس را از آلودگی های محیط خارجی پاکسازی کرد؟ این عملیات ها توسط محیطی به نام اتاق تمیز انجام می شوند. در حقیقت یک کلین روم، حداقل آلاینده یا ذرات را برای محیط های حساس فراهم می کند. در ادامه، با تمامی مشخصات این اتاق ها آشنا خواهید شد.
اتاق تمیز
در اصطلاح کلین روم یک نوع محیط کنترل شده است که در آن سطح آلاینده هایی که می توانند محیط های حساس را در معرض خطر قرار دهند، به شدت کاهش می یابد. این اتاق ها به گونه ای طراحی می گردند که تعداد ذرات در هوا را محدود کنند. اگر حوزه کاری شما به شکلی است که ممکن است ورود ذرات خارجی برای آن خطرناک باشد، به طور حتم به یک کلین روم نیاز خواهید داشت.
انواع اتاق تمیز
این محیط ها به دلیل اینکه کار های حساسی را انجام می دهند، در چند نوع دسته بندی می شوند. هر کلین روم برای یک محیط مناسب خواهد بود. این اتاق ها عبارتند از:
پویا
در اتاق تمیز پویا، معمولا تمامی دستگاه ها و تجهیزاتی که برای این گونه اتاق ها لازم هستند، نصب شده اند و پرسنل فقط باید برای انجام عملیات ها در این اتاق حضور یابند. در حقیقت آزمایشات و فرایندها با حضور تمامی پرسنل انجام خواهد شد.
ایستا
این اتاق تمیز با کلین روم پویا کمی متفاوت است و در آن هیچ نیروی انسانی حضور ندارد و تمامی فرایند های حذف آلاینده ها توسط دستگاه ها انجام می شود.
ساخته شده
اتاق های ساخته شده معمولا برای اجرا آماده هستند و تمامی لوازم در آن نصب شده است، اما به طور کامل برای حضور پرسنل راه اندازی نشده است.
کاربرد اتاق تمیز
شاید در نگاه اول اتاق تمیز برای همه صنایع یکسان به نظر برسد، اما این اتاق برای صنعت ویژگی های مخصوص به خود را دارد. به طور کلی کلین روم در صنایع نانو تکنولوژی و میکروالکترونیک، داروسازی و بیوتکنولوژی، صنایع دفاعی و تجهیزات پزشکی کاربرد دارد. در اتاق های صنعت نانوتکنولوژی، حفظ رطوبت، دما، سطح استاتیک و فشار بسیار مهم است. این موارد به دلیل اینکه نیروها می توانند بر محصول نهایی تاثیر بگذارند، باید به طور حتم رعایت شوند.
بسیاری از اتاق های تمیز در حوزه داروسازی در ایزو 5 تا 8 مشخص شده اند تا بتوانند تمامی باکتری هایی که در هوا وجود دارند را از بین ببرند. سیستم های فیلتراسیون در این اتاق تمیز بسیار مهم هستند و از ملزومات اجباری به حساب می آیند. صنایع اپتیک و دفاع از اتاق های تمیز برای بسیاری از کاربردها از جمله میکروالکترونیک، بیوتکنولوژی و داروسازی و تجهیزات پزشکی استفاده می کنند. این برنامه ها همچنین شامل مواردی مانند ساخت تراشه برای کنترل موشک، رادار و قطعات الکترونیکی، توسعه لیزر برای سیستم های هدایت و حتی اجزای بیولوژیکی برای واکسن ها و عوامل آزمایش هستند.
اتاق های تمیزی که برای ساخت تجهیزات پزشکی مورد استفاده قرار می گیرند، از استاندارد های ایزو 7 و 8 برخوردار هستند. در این صنعت، معمولا افراد زیادی فعالیت می کنند و به نوعی می توان عامل اصلی آلودگی را پرسنل دانست. پس علاوه بر تجهیز کردن اتاق تمیز، پرسنل نیز باید تمامی نکات از جمله پوشیدن دستکش و روپوش را رعایت کنند. به طور کلی، محیط کلین روم برای دستگاه های پزشکی معمولاً با هدف از بین بردن آلودگی سطحی یا ذرات زنده روی محصولات آنها انجام می شود.
طراحی و ساخت اتاق تمیز
برای طراحی اتاق های تمیز معمولا چند مرحله را در نظر می گیرند که آن اتاق ها را از هم متمایز می کنند. در این مراحل معمولا تعداد پرسنل و طبقه بندی مشخص می شود. سپس باید سیستم های تهویه انتخاب شوند و جریان هوای خروجی از فیلترها تعیین گردد. در مراحل بعدی نیز متعادل بودن هوا و محاسبات گرمایی و سرمایی بررسی می شوند تا بتوان ساخت اتاق تمیز را آغاز کرد.
نکات قابل توجه در طراحی اتاق تمیز
به جرات می توان گفت که مهم ترین نکته در طراحی اتاق های تمیز، نوع سیستم تهویه و کنترل هوا خواهد بود. تمامی پرسنل و اشیایی که وارد کلین روم می شوند، معمولا آلاینده هایی را همراه خود به درون اتاق می آورند که توسط هواساز و فیلتر ها جذب خواهند شد. سپس این آلاینده ها از طریق خروجی به بیرون از کلین روم هدایت می شوند و تمامی آلاینده ها از بین خواهند رفت.
روش هایی برای کنترل آلودگی اتاق تمیز
گاهی اوقات ممکن است فعالیت های زیادی در کلین روم صورت بگیرد. در این صورت کنترل آلودگی کمی دشوار خواهد شد. خوشبختانه راه های مختلفی برای کنترل این آلودگی ها وجود دارند که به شرح زیر هستند:
داشتن پوشش مناسب برای کارکنان
یکی از بهترین راه ها برای کنترل آلودگی پوشیدن لباس های مناسب اتاق تمیز است. این پوشش ها معمولا شامل روپوش، کاور سر و ماسک خواهد بود.
استفاده از کفپوش های چسبنده
کفپوش های اتاق تمیز باید چسبنده باشند تا در هنگام رفت و آمد پرسنل، آلودگی ها به راحتی انتقال پیدا نکنند.
به کاربردن فیلتر مناسب هوا
معمولا دو فیلتر HEPA و ULPA در هواساز اتاق تمیز به کار می روند که هر کدام بازده مخصوص به خود را دارند. با پیشرفت تکنولوژی، فیلتر های ULPA بیشتر مورد استفاده قرار می گیرند.
استفاده از تجهیزات مخصوص
اتاق های تمیز از تجهیزات مختلفی تشکیل می شوند که هر چه این تجهیزات پیشرفته تر باشند، کنترل آلودگی بهتر صورت خواهد گرفت. این تجهیزات می توانند شامل انواع فیلتر ، دوش هوا، جعبه عبور و… باشند.
مدیریت و کنترل کردن زباله ها و تجهیزات مصرف شده
از مهم ترین عملیات هایی که در این اتاق ها صورت می گیرد، دفع زباله خواهد بود. تمامی زباله ها و لوازم استفاده شده باید با پروتکل های مشخصی از اتاق تمیز خارج شوند. اگر این پروتکل ها رعایت نشوند، ممکن است آلودگی آن ها دوباره به داخل محیط نفوذ کند.
کنترل کردن ورود و خروج کارکنان
ورود افراد متفرقه به اتاق های تمیز اکیدا ممنوع است و رفت وآمد باید مداوم مورد کنترل قرار بگیرد. همچنین باید دقت کنید که پرسنل تمامی نکات بهداشتی را رعایت کرده باشند.
استانداردهای اتاق تمیز
استاندارد کلاس های اتاق تمیز معمولا توسط سازمان بین المللی ISO تعیین می شوند که برای طراحی و ساخت این اتاق ها ضروری خواهند بود. این سیستم طبقه بندی شامل کلاس های 1ISO تا 9ISO هستند که معمولا 9ISO را کثیف ترین کلین روم و 1ISO را تمیز ترین تعیین می کنند. با این حال آخرین استاندارد اتاق تمیز از یک اتاق معمولی تمیز تر خواهد بود.
در ایزو 5، که معمولا از تمیزترین محیط ها در نظر گرفته می شود، ذرات نباید از 3520 ذره 0.5 میکرومتری بیشتر باشند. در این استاندارد از فیلتر هپا استفاده می شود و برای اهداف دارویی در نظر گرفته خواهد شد.
برای ایزو 6، 35200 ذره را در نظر می گیرند که تولید لوازم پزشکی، صنعت نانو و غیره در این دسته قرار خواهند گرفت. در استاندارد های بعدی نیز این ذرات بیشتر خواهند شد و حساسیت کاهش خواهد یافت. به همین خاطر صنایعی که حساسیت کمتری دارند، می توانند از این استاندارد ها استفاده کنند.
کلاس‌های پاکیزگی ذرات معلق در هوا و استانداردهای ISO
از این جدول برای تبدیل از انگلیسی به کلاس‌های متریک و معادل استاندارد ISO آن استفاده کنید.
| Particle count limit* | Class Name | ||
| ISO Standard | S1 | English | |
| 1 | ISO 3 | M1.5 | Class 1 |
| 10 | ISO 4 | M2.5 | Class 10 |
| 100 | ISO 5 | M3.5 | Class 100 |
| 1000 | ISO 6 | M4.5 | Class 1000 |
| 10.000 | ISO 7 | M5.5 | Class 10.000 |
| 100.000 | ISO 8 | M6.5 | Class 100.000 |
* ذرات 0.5 میکرون یا بزرگتر در یک فوت مکعب هوا
قطعات و تجهیزات اتاق تمیز
کلین روم ها از تجهیزات مختلفی تشکیل می شوند که عبارتند از:
- فیلترها
- پس باکس
- هود لامینار
- هواساز
- دوش هوا
- ایرلاک
- دمپر
- ترولی کلین روم
طبقه بندی اتاق تمیز
برای استفاده از اتاق تمیز باید نحوه طبقه بندی و تمامی نکات لازم آن را بدانید. معمولا طبقه بندی این اتاق ها طبق حداکثر ذرات مجاز واندازه ذرات معلق در یک واحد مشخص از حجم خواهد بود. هر چه کلاس و طیقه اتاق بالاتر می رود، اعداد مجاز نیز بر اساس عدد کلاس بالاتر خواهند رفت. به عبارتی دیگر هر کلاس وجود میزان مشخصی از آلاینده ها را بر اساس میکرون مشخص می کند که بدین شکل خواهند بود:
- کلاس 1: در کلاس یک تقریبا در حدود سی و پنج ذره با اندازه 0.1 میکرومتر مجاز است و فقط یک ذره با اندازه 0.5 میکرومتر مجاز خواهد بود.
- کلاس 10: در این کلاس حداکثر 350 ذره با اندازه 0.1 میکرومتر و ده ذره با اندازه 0.5 میکرومتر مجاز است.
- کلاس 100: در این کلاس حداکثر 3500 ذره با اندازه 0.1 میکرومتر و 100 ذره با اندازه 0.5 میکرومتر مجاز هستند.
- کلاس 1000: در این کلاس حداکثر 1000 ذره با اندازه 0.5 میکرومتر و هفت ذره با اندازه پنج میکرومتر مجاز هستند.
- کلاس 10000: این سطح از کلاس معمولا بالا است و حداکثر 10000 ذره با اندازه 0.5 میکرومتر و هفتاد ذره با اندازه پنج میکرومتر مجاز است.
کلاس 100 و 100000 معمولا برای آزمایشگاه ها و اتاق عمل بیمارستان در نظر گرفته می شوند.
جمع بندی
اگر در حوزه ای که در آن فعالیت می کنید، نیاز به استفاده از اتاق تمیز است، باید به طور کامل با آن آشنایی پیدا کنید. قدم اول، درک انواع و نحوه طراحی آن است. سپس باید نحوه استفاده و نکات لازم برای ورود به آن را بدانید. پس از اینکه کلین روم طراحی شد می توانید با نظارت کامل بر تهویه هوا فعالیت های خود را انجام دهید.
منبع: اکیاس اچ وک
[…] فن فیلتر ها تشکیل شده است از 5 جز اصلی از جمله : […]